Przedmiot prawa autorskiego. Czym to jest utwór?
W polskim systemie prawnym kwestię tę reguluję ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. I tak art. 1 ust. 1 ustawy wskazuje, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)” Dalej ustawodawca umieścił przykładowe wyliczenie wymieniając utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
Konieczne podkreślenia jest, że jest to katalog otwarty i inne formy utworów wykształciły się na drodze praktyki sądowej.
Dla uznanie za utwór w rozumieniu tej ustawy jest więc zaistnienie trzech elementów: musi być to przejaw działalności twórczej, musi mieć charakter indywidulny oraz musi zostać w utrwalony w jakiejkolwiek formie. Warto tu przywołać fragment uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie III CKN 1096/00 „(…) jedynie przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze mogą być uznane za dzieła i podlegają ochronie tego prawa. Chodzi zatem o kreacyjny, subiektywnie nowy, oryginalny wytwór intelektu, wywołany niepowtarzalną osobowością twórcy, który – wykonany przez kogoś innego – wyglądałby inaczej.” Za przykład może nam posłużyć fotografia. I tak nie budzi wątpliwości że zdjęcie wykonane w ściśle skomponowanym otoczeniu, w określonym przez fotografa położeniu przedmiotów i postaci, stanowi utwór i podlega ochronie w rozumieniu prawa autorskiego. Z kolei zdjęcia dokumentów (świadectw, licencji, dyplomów), mapy, tablicy pamiątkowej, karykatury, medalu nie mogą być uznane za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Nie zawierają one wszystkich wskazanych powyżej elementów a w szczególności nie posiadają cech zindywidualizowanej twórczości.
Przedmiotem prawa autorskiego mogą być ponadto opracowania cudzego utworu, w tym tłumaczenia, przeróbki czy adaptacje, mamy wtedy do czynienia z tzw. autorskimi prawami zależnymi. Warunkiem rozporządzania i korzystanie jest takiego opracowania jest uzyskanie zgody twórcy utworu pierwotnego, co może wiązać się z koniecznością zapłaty określonego wynagrodzenia. Za opracowanie nie należy tez uznawać utworu, który powstały w wyniku inspiracji cudzym utworem. Trzeba jednak pamiętać, że ustawa zawiera określenia w dużej mierze ocenne i nieostre stąd też często trudno jednoznacznie wskazać czy mamy do czynienie z samodzielny utworem czy opracowaniem czy z wykonaniem cudzego utworu.
Ochroną przewidzianą w prawie autorskim, mogę również objęte tzw. Zbiory utworów, np. muzycznych w formie antologii czy „składanek”, warunkiem w tym przypadku jest aby dobór, układ czy zestawienie tych utworów posiadało ten wskazany powyżej zindywidualizowany, twórczy charakter.
Ustaw przewiduję też wyłączenia i tak nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego: akty normatywne, ich projekty, dokumenty urzędowe, materiały, znaki, symbole, opisy patentowe, które zostały opublikowane czy proste informację prasowe.